Antonio José Meilán García

Don Uxío, a voz da Terra

Don Uxío vai camiño dos cen anos, coma Matusalén. E coma el, ten moito de sagrado, máis de divino e moitísimo máis de humano: humilde, sinxelo, amábel, comprensivo, intelixente, íntegro, honesto, sempre a pé de igrexa, da xente e dos camiños. Anda a rente e da man de Deus. E segue. E segue arrastrando a alma e a pel polas aldeas da Chaira porque leva na fronte a estrela da bondade e no apelido a verba "amor". Amor na voz, nas mans, nas verbas, que lle saen dese corazón de ouro. Del aprendín o amor á Patria. Aínda recordo o ano. Foi no 1964. Escuros anos aqueles tanto coma a sotana que vestía. Foi profesor meu de Literatura no seminario de Mondoñedo e con esa voz harmoniosa e musical que ten, recitounos a Rosalía e a Curros: “A virxe d’o cristal”. Aínda resoan os versos na memoria: "Almas ardentes pra chorar nacidas […] almas cheas de duda, de fe espidas". E sentimos a voz da Terra. A lingua, que se volve Terra e Patria: "As palabras, ás veces, teñen alma / agromada da terra", deixou escrito Xohán Cabana en xermolos de Patria. Ese era o maxisterio de don Uxío, o dos bos e xenerosos pondalianos.

Puido quedar de cóengo na catedral de Mondoñedo con calquera cargo: de deán, de chantre, de organista… porque tamén é un mestre na arte musical. É máis, puido vestir de púrpura e pisar alfombra vermella, mais ese non era o seu mundo. Hai uns poucos anos, cando a Roma chegou o seu nome e a súa obra, nomeárono "monseñor". Mandáronlle un papeliño asinado por Su Santidad. Mais el xa estaba na Chaira, ese inmenso chan que empeza en Abadín e remata sabe Deus onde: "¡Terras humildes, ciscadas pola Chá, / que non se dan medidas cunha ollada: / lévovos no fondo da lembranza / alumando os meus días, intre a intre", escribiu con letras de saudade Manuel María. Terras altas de Vilalba. Terras bravas de Alonso de Lanzós, dos Andrade, dos Saavedra e de Caldaloba. Ah, Caldaloba! O derradeiro bastión do antigo Reino de Galiza, que empezou no monte Medulio, seguiu cos Suevos e rematou no Coto do Mato loitando contra os exércitos dos Reis Católicos. Na súa torre fortaleza deixou a vida Constanza de Castro loitando máis dun ano, intensa e implacabelmente, contra toda unha tropa de xente, que estaba a pé e a cabalo, dirixida e comandada polo Xustiza Maior dos Reis, don Diego López de Haro. Aquí se encastillou Constanza para tratar de vingar o degolamento de seu pai, o Mariscal Pardo de Cela, e mandarlles unha mensaxe aos Reis Católicos de que a chama da liberdade seguía en pé, agora representada por unha muller. E aquí aínda segue a torre, xa velliña, medio ergueita, resistindo e desafiando ao tempo, mais "Dona Constanza, a auga pezoñenta / apousouche nos labios flor de morte. / A carraxe que a sede foi máis forte, / a traizón foi que a morte máis cruenta", escribiu en letras de pedra eternas Marica Campo. E aí, ademais, están soterrados os osos de Constanza e dos que deixaron a vida na loita. Terra sagrada esta, Terra sagrada! Para esta Terra elixiu vir don Uxío, onde os homes se erguen co abrente do día e se deitan coa noite fusca: deslombados e incrédulos da vida terreal e da celestial. Don Uxío preferiu vir aquí a esta terra rexa e aguerrida antes que quedar sentado no coro catedralicio ou na cadeira vermella dun bispado. E aquí anda, día a día, de igrexa en igrexa, de casa en casa, de acto cultural en acto cultural, dando alento decotío e animando a sobrevivir á súa xente.

Don Uxío ademais tivo pulos de escribir un “Requiem polo Mariscal”, ese Mariscal ao que o bispo e o cabido catedralicio mindoniense de finais do século XV empuxaron ao degolamento: "Pro xurdes na memoria desta terra, / que un día te chorou entre os vencidos. / A historia e a lenda fanse ouvidos / para escoitar esa voz que en ti nos berra". E aínda este Mariscal segue vivo na nosa memoria, na memoria de todo un pobo. A bo seguro que se don Uxío formarse parte daquel cabido do medievo, o Mariscal hoxe non sería un mito, sería un heroe. Saúde, don Uxío! Deus nolo conserve tanto coma Matusalén!, do que di o libro da Xénese que "Fueron, pues, todos los días de Matusalén novecientos sesenta y nueve años; y murió". Postos a pedir, podemos redondear un pouquiño máis e deixalo en mil anos. A ver se nos escoita o Creador, aínda que sexa só por unha vez. Bendito sexa por e para sempre xamais!